Plaatsvervangend schuldgevoel: zorg dat het zweet op de juiste rug zit.

Het probleem met plaatsvervangend schuldgevoel is dat het vaak leidt tot uitputting, frustratie en onnodige stress, omdat je voortdurend probeert te repareren wat eigenlijk niet jouw verantwoordelijkheid is.

In dit artikel zullen we dieper ingaan op de drie hoofdelementen van plaatsvervangend schuldgevoel en concrete voorbeelden geven van hoe dit in het dagelijks leven kan voorkomen.

1. Afhankelijkheid van het gedrag van de ander

Bij plaatsvervangend schuldgevoel is er een sterke afhankelijkheid van de ander. Deze afhankelijkheid ontstaat doordat je veel interactie hebt met iemand en je weet dat hun gedrag direct invloed heeft op jouw welzijn of situatie. Dit maakt je gevoelig voor hun fouten, en daardoor voel je de drang om in te grijpen of verantwoordelijkheid te nemen voor hun gedrag.

Voorbeeld: In de werkomgeving

Stel, je hebt een collega die constant deadlines mist en slecht werk levert, wat het hele team vertraagt. Jij merkt dat jij als een van de weinigen de kennis en vaardigheden hebt om zijn werk op te vangen. Hoewel het de verantwoordelijkheid van je collega is om zijn werk goed te doen, voel jij je verplicht om in te grijpen, omdat zijn fouten ook jouw werk beïnvloeden. Na verloop van tijd begin je je steeds meer verantwoordelijk te voelen voor zijn prestaties en fouten, en doe je veel te veel extra werk om hem te helpen slagen.

Oplossing:

Zorg dat het zeet op de juiste rug zit. Hoewel het verleidelijk is om te helpen, is het belangrijk om grenzen te stellen. In plaats van steeds het werk van je collega op te vangen, kun je hem duidelijke feedback geven of dit probleem aankaarten bij een leidinggevende. Dit voorkomt dat je verantwoordelijk wordt voor iets wat eigenlijk zijn taak is.

2. Perceptie van macht en controle

Een ander kernaspect van plaatsvervangend schuldgevoel is de perceptie dat je de macht hebt om de situatie of het gedrag van de ander te veranderen. Je gelooft dat als je maar hard genoeg probeert of genoeg energie investeert, je de ander of de situatie kunt fixen of redden. Of kunt voorkomen dat er fouten worden gemaakt. Dit leidt vaak tot een onrealistisch verantwoordelijkheidsgevoel en onrealistische verwachtingen. En dus tot permanente teleurstelling.

Voorbeeld: In een familiecontext

Stel je voor dat je een volwassen broer of zus hebt die financiële problemen heeft door onverantwoordelijk gedrag.

Hij vraagt vaak om geld en hulp bij het oplossen van schulden. Hoewel je in theorie weet dat hij zelf verantwoordelijk is voor zijn financiële situatie, voel je de drang om in te grijpen omdat je gelooft dat jij het kunt oplossen. Je denkt dat als jij hem maar goed begeleidt, hij zijn leven op orde zal krijgen.

Oplossing:

Het is essentieel om je te realiseren dat je niet de macht hebt om het gedrag van een ander fundamenteel te veranderen. In plaats van steeds hulp te bieden, kun je hem verantwoordelijkheid laten nemen voor zijn eigen keuzes en hem naar professionele hulpbronnen doorverwijzen, zoals een financieel adviseur. Dit vermindert jouw stress en helpt hem op lange termijn zelfstandiger te worden. Iedereen heeft recht op zijn eigen problemen.

3. Verantwoordelijkheidsgevoel en beschermingsdrang

Het derde element van plaatsvervangend schuldgevoel is een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en de drang om de fouten van de ander te herstellen. Dit komt voort uit betrokkenheid of een beschermingsdrang, vooral als je om iemand geeft. Vaak voelt het alsof je de enige bent die de situatie kan redden, en dit wekt het gevoel op dat je voortdurend moet ingrijpen.

Voorbeeld: In een vriendschap

Stel dat je een vriend hebt die steeds in destructieve relaties terechtkomt en je telkens belt om advies en steun. Je geeft hem keer op keer advies, maar hij blijft dezelfde fouten maken. Je voelt je verantwoordelijk voor zijn welzijn en probeert hem steeds uit zijn ongezonde relaties te halen. Ondanks dat je al je energie erin stopt, blijft hij dezelfde domme keuzes maken, wat jou uitgeput en gefrustreerd achterlaat.

Oplossing:

Hoewel het goed is om een ondersteunende vriend te zijn, is het belangrijk om te beseffen dat je niet altijd de problemen van anderen kunt oplossen. In plaats van te proberen zijn gedrag te veranderen, kun je grenzen stellen door hem duidelijk te maken dat hij zelf verantwoordelijkheid moet nemen voor zijn keuzes. Dit helpt je om emotioneel los te komen van zijn gedrag en voorkomt dat je je uitgeput voelt door zijn fouten.

Hoe je omgaat met plaatsvervangend schuldgevoel

Het herkennen van plaatsvervangend schuldgevoel is de eerste stap in het verminderen ervan.

Hier zijn enkele praktische tips om je te helpen omgaan met plaatsvervangend schuldgevoel:

• Herken je grenzen: Je kunt niet verantwoordelijk zijn voor de keuzes van anderen. Stel duidelijke grenzen over wat jij bereid bent te doen en wanneer je anderen hun eigen verantwoordelijkheid laat dragen.
• Herken je eigen wensen: Wat wil jij uit deze situatie halen? Rust en vrede of stress en ongemak? Aan jou de keuze.
• Verander je mindset: In plaats van te denken dat jij alles moet oplossen, probeer te accepteren dat sommige dingen buiten jouw controle liggen. Het is niet jouw taak om de wereld te redden.
• Communiceer helder: Als je merkt dat je te veel verantwoordelijkheid op je neemt, communiceer dit dan duidelijk naar de ander. Laat hen weten wat je bereid bent te doen en wat niet.
• Leer loslaten: Als je te maken hebt met iemand die steeds dezelfde fouten maakt, leer los te laten. Laat de consequenties van hun keuzes hun verantwoordelijkheid zijn, niet de jouwe.

Focus op je eigen wensen en grenzen

Plaatsvervangend schuldgevoel kan een zware emotionele last zijn die voortkomt uit een gevoel van afhankelijkheid, de perceptie van macht om anderen te veranderen, en een sterk verantwoordelijkheidsgevoel.

Door grenzen te stellen en jezelf te herinneren dat je niet de fouten van anderen hoeft te repareren, kun je jezelf beschermen tegen onnodige stress.

In plaats van steeds de problemen van anderen op te lossen, kun je hen aanmoedigen om zelf verantwoordelijkheid te nemen en jouw wensen en grenzen te respecteren.

Dat maakt je leven en stuk rustiger en aangenamer. Dat beloof ik je.