Hoe goed bescherm jij je imago?

1) Bagatelliseren

Bagatelliseren is het wegwuiven van uw eigen bijdrage aan een probleem en het ontkennen van het belang van iets. Het is bijna de essentie van wat mensen afwerend gedrag noemen en komt heel veel voor. Als u slecht scoort op de tennisbaan, zegt u: Ach, ik heb ook niet erg mijn best gedaan.’ Of u bagatelliseert het belang van wat u moest doen: ‘Ach, ik ben nooit zo dol op tennis geweest.’ Sommige mensen doen het al van tevoren: ‘Ik vind winnen helemaal niet belangrijk hoor, ik doe het vooral voor de lol.’

Onbewuste veronderstelling: ‘Mijn zelfbeeld kan niet worden beschadigd als ik zorg dat het beoordelen van mijn prestatie onbelangrijk lijkt.’

Vaak gehoorde opmerkingen: ‘Het was maar een probeersel’, ‘Ik snap niet dat mensen zich daar zo over opwinden’.

Mogelijke signalen: U gebruikt vaak smoezen als slaaptekort, een griepje en tijdgebrek als u over uw prestaties spreekt. U ontkent dat iets belangrijk voor u is, terwijl u diep van binnen weet dat het waarschijnlijk wel belangrijk is.

2) De schuld afschuiven

Voortdurend het gevoel hebben dat anderen u onrecht aandoen is misschien een zelfbescherming. Wat de reden ook moge zijn dat u opeens een rotgevoel over uzelf krijgt: met een geloofwaardig doelwit waaraan u de schuld kunt geven, kunt u zichzelf voor schaamte behoeden. Elaine Aron noemt dit het werpen van de ‘schaamtebal’. Zodra u schaamtegevoelens ziet aankomen, werpt u ze naar een ander: ‘Jij deed het, niet ik!’, of ‘Jij doet het nog veel vaker’, of ‘Ik kreeg een laag cijfer, want de docent heeft een hekel aan mij’. Mensen die gediscrimineerd of gepest zijn, maken vaak gebruik van deze zelfbescherming omdat anderen hen vroeger inderdaad onrecht aandeden. Maar nu wantrouwt u anderen ook als dat niet terecht is en voorkomt u door uw beschuldigende houding dat u verbondenheid kunt ervaren met anderen.

Onbewuste veronderstelling: ‘Als mijn mislukkingen niet mijn schuld zijn, maar die van iemand anders, kan ik niet waardeloos zijn.’

Vaak gehoorde opmerkingen: ‘Ze hebben iets tegen me’, ‘Het lot is me ongunstig gezind’.

Mogelijke signalen: U beëindigt herhaaldelijk vriendschappen of verandert van baan omdat u zich slecht behandeld voelt. U voelt zich soms een beetje schuldig omdat u mensen hebt verweten dat ze u iets hebben misdaan, terwijl u weet dat ze dat niet zo hebben bedoeld.

3) Niet concurreren

Mensen die niet concurreren uit zelfbescherming willen onbewust ontkennen dat macht überhaupt bestaat. Ze voelen zich verheven boven competitie, maar in feite zijn ze doodsbang voor rangordeconflicten en vrezen ze een zware nederlaag. Hoezeer u rangordeningen ook probeert te ontkennen, door deze zelfbescherming zullen anderen u zien als onderaan de ladder. Ze zullen steeds meer werk op uw bordje schuiven en uw suggesties negeren. U doet dingen om anderen tevreden te stellen, ook al hebt u daar zelf geen zin in.

Onbewuste veronderstelling: ‘Niemand wil me hebben of bij me blijven tenzij ik laat zien dat ik een lage status accepteer en alles voor de ander overheb.’

Vaak gehoorde opmerkingen: ‘Ik vergelijk mezelf niet met anderen’, ‘Ik vind het niet erg om te verliezen’, ‘Ik vind het gewoon leuk om anderen blij te maken’.

Mogelijke signalen: U hanteert de ongeschreven regel dat u anderen niet bekritiseert, en raakt van slag als ze u bekritiseren. U wilt geloven dat mensen die slechte dingen doen uiteindelijk hun lesje zullen leren, zonder dat u iets daarover hoeft te zeggen. U ontdekt pas jaren later dat u zich hebt laten koeioneren door iemand die niet uw welzijn voor ogen had.

4) Overpresteren

Mensen die overpresteren, hebben geleerd dat minderwaardige gevoelens op slag verdwijnen als ze worden geprezen. Vaak ontstaat deze bescherming in de jeugd, bij minderheden of bij mensen met een handicap. De pijn van het ‘je onvolmaakt voelen’, wordt volgens Aron verlicht door extreem goed te gaan presteren op één terrein: leren, sport, muziek, computers. Hiermee kunt u zichzelf bewijzen en krijgt u macht terug. Maar deze oplossing voor uw minderwaardigheidsgevoelens is kortstondig. U wordt namelijk alleen gewaardeerd vanwege uw kunstje en zodra u daarmee ophoudt, bent u weer waardeloos. U moet dus eeuwig blijven bewijzen dat u iets waard bent, in plaats van tevreden met uzelf te zijn.

Onbewuste veronderstelling: ‘Als ik hard genoeg werk, kan niemand zeggen dat ik niet deug en hoef ik me niet meer waardeloos te voelen.’

Vaak gehoorde opmerkingen: ‘Mensen zeggen dat ik veel heb bereikt, maar ik vind dat het niet veel voorstelt’, ‘Hoe je het ook wilt, ik regel het wel’, ‘Ik zal me een stuk beter voelen als ik X heb bereikt’.

Mogelijke signalen: Hoeveel succes u ook hebt, u bent er zelf niet echt van onder de indruk. U voelt zich een bedrieger, al vinden anderen u deskundig. U voelt zich niet op uw gemak als u zichzelf niet nuttig maakt of hard werkt, maar u bent wel tevreden als u werkt. U valt mensen die aan iets vergelijkbaars werken of kritiek hebben, verrassend fel aan.

5) Jezelf groot maken

Deze zelfbescherming voert u linea recta naar de top. U bent aantrekkelijker, intelligenter, beter dan anderen. U bent verheven boven de concurrentie en het gevaar om uzelf waardeloos te vinden. Misschien is voor u het openlijk tonen van uw twijfel aan uzelf of uw zelfoverschatting een reden om u onmiddellijk te schamen. U moet uw status overdrijven en daar ook in geloven om uzelf te behoeden voor een nederlaag.

Onbewuste veronderstelling: ‘Ik moet mezelf en anderen duidelijk maken dat ik de beste ben om te verhullen dat ik me mislukt voel.’

Vaak gehoorde opmerkingen: ‘Ik lijk dingen te weten die andere mensen niet snappen’, ‘Mensen vinden me geweldig’, ‘Ik vind het moeilijk mensen te vinden die goed genoeg zijn en die me kunnen bijhouden’.

Mogelijke signalen: U overdrijft uw prestaties en bagatelliseert die van anderen. U brengt uw superioriteit ter sprake als u bedreigd wordt. U bent geobsedeerd door slank, jeugdig of gespierd blijven en wordt bij voorkeur gezien met dit soort mensen. Als u zich erg onzeker voelt, gaat u zich flamboyant gedragen.

6) Projecteren

Zaken die u het gevoel geven dat u niets waard bent, ziet u niet bij uzelf, maar daarentegen wel bij anderen. U twijfelt bijvoorbeeld erg aan uw eigen aantrekkelijkheid, maar zegt verwijtend over anderen: ‘Ze zijn alleen maar met hun uiterlijk bezig.’ Of u bent geobsedeerd door hogerop komen, maar ziet vol afschuw ‘ellebogenwerk’ bij uw collega’s. U kunt uzelf het best betrappen op projectie door er eerlijk bij stil te staan aan wie u een grondige hekel hebt. Aan welke eigenschappen ergert u zich het meest? Denk bijvoorbeeld aan arrogantie, hebzucht, onnozelheid of jaloezie: is dat iets wat u bij uzelf niet zou kunnen verdragen? Zou u zich schamen als u zo’n eigenschap zou bezitten? Rationeel kunt u vast zien dat niemand helemaal vrij is van dit soort eigenschappen. Maar gevoelsmatig kunt u het niet aan ze bij uzelf te zien.

Onbewuste veronderstelling: ‘Ik ben minderwaardig en moet me schamen voor bepaalde eigenschappen. Als ik ze bij anderen zie, hoef ik me niet slecht over mezelf te voelen.’

Vaak gehoorde opmerkingen: ‘Ik weet niet hoe het komt, maar ik heb zo’n hekel aan die vent!’, ‘Ik ben helemaal niet boos. Jíj bent juist kwaad’.

Mogelijke signalen: U ziet anderen dingen doen die u zeer laakbaar vindt, maar hebt het niet door als u precies hetzelfde doet. U denkt dat iemand oneerlijk of egoïstisch is, en ontdekt dat uw vermoeden elke grond mist. U vindt anderen slecht, maar uzelf nooit.

De bron van deze tekst is het boek “De kracht van zelfwaardering.” van Elaine N. Aron.